در یک پژوهش بررسی شد؛
مسجد علاوه بر مرکزیت برای عبادت، محلی برای نشان دادن هماهنگی بیشتر و همبستگی مردم برای رسیدن به اهداف الهی و انسانی است.
به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، ارتقا و رسیدگی به فضاهای عمومی به ارتقا هرچه بیشتر زندگی عمومی در شهرها و محله‌ها می‌شود مساجد یکی از فضاهای عمومی هستند که با درگیری هرچه بیشتر شهروندان باعث هویت بخشی به شهر و محله می‌شود.
محسن الويری (مدرس دانشگاه باقرالعلوم(ع)) در مقاله‌ای با عنوان «رويکردی تاريخی به مسجد به‌عنوان الگوی جامعه دينی و هويت‌بخش محله» به این موضوع اشاره می‌کند که مسجد به معنی سجده‌گاه در اصطلاح شرعی به مکانی اطلاق می‌شود که برای نماز خواندن همه مسلمانان وقف شده باشد و مسجد علاوه بر مرکزیت برای عبادت، محلی برای نشان دادن هماهنگی بیشتر و همبستگی مردم برای رسیدن به اهداف الهی و انسانی است.
* مساجد و تاثیر آن برآداب شهروندی
به زعم این پژوهشگر تاسیس مسجد از سوی پیامبر (ص) بلافاصله پس از ورود به شهر مدینه، تنها اقدامی نمادین برای نشان دادن جوهره عبودی جامعه و حکومت در اندیشه اسلامی نبود؛ بلکه با مروری بر متون دینی و تاریخی، چنین به نظر می‌آید که مسجد به عنوان نخستین فضای کالبدی شهری، الگو و ماکتی بود برای آنچه پیامبر (ص) در سطح کلان جامعه تعقیب می‌کردند.
یعنی پیامبر (ص) نخست الگویی از جامعه مطلوب و آرمانی اسلامی را در مقیاسی کوچک به نمایش گذاشتند تا مسلمانان ضمن یافتن نگاهی کلان نسبت به افق آینده، به تدریج و در فضای فراهم آمده در مسجد با احکام و معارف دینی آشنا شوند، متناسب با آموزه‌های دینی تربیت شوند و با آداب شهروندی در یک جامعه دینی انس بگیرند.
* مهمترین کارکرد مساجد
این پژوهشگر توضیح می‌دهد که بعدها مسلمانان با تأسی به پیامبر (ص) بنای شهرهای جدید مانند کوفه، بصره و قاهره را با ساختن مسجد آغاز کردند. مسجد از همان آغاز پیدایش در عصر پیامبر (ص) کارکردهای مختلفی داشت. مهمترین این کارکردها به رغم فراز و نشیبی که در گذار تاریخ یافته است، چنین است: کارکرد عبادی؛ کارکرد آموزشی؛ کارکرد فرهنگی و ارتباطاتی؛ کارکرد سیای و کارکرد اجتماعی.
الویری در ادامه این پژوهش توضیح می‌دهد که این کارکردها به ویژه با تکیه بر تجربه تاریخی، نمایانگر گونه‌ای خاص از تعامل بین انسان و خدا و نماد بیرونی جامعیت دین و تجسم جایگاه عبادت و علم به مثابه دو بال تعالی انسان ها در تفکر دینی است.
این پژوهشگر اینگونه جمع‌بندی می‌کند که جامه تحقق پوشیدن توسعه محله‌ای متناسب با باورهای دینی و ظرفیت‌ها و ضرورت‌های برخاسته از آرمان‌های نظام جمهوری اسلامی، نیازمند بازتعریف رسالت، نقش و کارکردهای مساجد محله با رعایت یکسانی‌ها و تفاوت‌های آن با مساجد جامع به ویژه از نظر گستره عمل بر اساس آموزه‌های دینی و ژرف‌کاری در تجربه تاریخی است و بر این اساس تمامی امور مربوطه به مساجد مانند معماری، اجزاء، کارگزاران، درآمدها و هزینه‌های آن نیز باید مورد بازنگری قرار گیرد.
گفتنی است، یافته‌های این پژوهش در همایش «همایش ملی مسجد و نظم اجتماعی در ایران» ارائه شده، این همایش توسط پژوهشگاه فرهنگ هنر و راتباطات اسفند ۱۴۰۲ برگزار شده است.